Nachtwerk is topsport

'nachtdienst is echt niets voor mij, ik slaap slecht en heb last van mijn maag en darmen'

'Uit informele gesprekken en functioneringsgesprekken tussen leidinggevenden en verpleegkundigen is gebleken, dat een groeiend aantal collega's nachtwerk als belastend ervaart, vooral onder verpleegkundigen in de leeftijdscategorie tussen de 30 en 40 jaar. Er zijn verhalen van collega's die aangeven dat zij moeite hebben met nachtdiensten en dat het hun gezondheid en welzijn beïnvloedt. Verhalen als: 'twee nachten zijn nog te doen maar na drie of vier nachten ben ik kapot', 'ik kan er echt niet meer tegen' of 'nachtdienst is echt niets voor mij, ik slaap slecht, heb last van mijn maag en darmen, ik word er ziek van.' Of nachten … die ruil ik weg, pfffff..etc…'

Het valt op dat nachtdiensten vaak niet ingevuld worden tijdens het zelfroosteren en dat meestal dezelfde collega's zich vaak opofferen om deze diensten te werken. Dit zorgt voor een ongelijke verdeling van de belasting van nachtwerk, wat kan leiden tot verstoorde werk-privé balansen en een hoger ziekteverzuim.

Inspiratiesessie

Als leiding hebben wij besloten dat dit probleem aandacht verdient. We hebben daarom een inspiratiesessie georganiseerd onder leiding van Sonja Smit-de Boer, Senior Arbeids- en organisatieadviseur expert nachtarbeid bij zorg van de zaak. Gezien het een breder scala verpleegkundigen betreft dan enkel collega’s van de Neurologie hebben wij bij de inspiratiesessie meerdere invloedrijke gremia uitgenodigd, waaronder CNO Miranda Feijen-Leunissen, een bedrijfsarts, een praktijkondersteuner, P&O functionaris, een opleidingscoördinator, leidinggevenden en verpleegkundigen. Hiermee willen wij bereiken dat de do’s en de don’ts meerdere collega’s bereiken.

Bij de start van de bijeenkomst werd aan de deelnemers gevraagd naar hun ervaringen met nachtwerk. Men deelde hoeveel uur slaap zij kregen, wat zij aten en welke extra sportactiviteiten zij deden om fit te blijven tijdens de nachtdienst. Uit deze uitwisseling bleek dat er vaak te weinig slaap werd genomen, onvoldoende voeding werd genuttigd, sociale contacten leden onder het nachtwerk en er verschillende lichamelijke klachten werden ervaren zoals obstipatie, maagklachten en een gebrek aan energie. Vervolgens werd er meer informatie gegeven over de werking van de biologische klok

Tijdens de inspiratiesessie kwamen de volgende onderwerpen aan bod:

  • Nachtarbeid en de biologische klok
  • Impact op veiligheid en gezondheid
  • Beïnvloedende factoren
  • Voorbeelden van concrete leefstijltips
  • Hoe kunnen wij de vitaliteit van de nachtwerker versterken?

Het uitleggen van de werking van de biologische klok maakt het voor de aanwezigen begrijpelijk waarom bepaalde klachten optreden. Door de aanwezigheid van (dag)licht wordt de biologische klok dagelijks gesynchroniseerd met de licht-donkercyclus op aarde. Licht beïnvloedt de productie van het hormoon serotonine (opgewekt), terwijl donker de aanmaak van melatonine (slaperigheid) bevordert.

Het werken van nachtdiensten heeft aantoonbaar effect op de gezondheid, waarbij de risico's op verschillende aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en slaapproblemen toenemen naarmate men ouder wordt. De Gezondheidsraad adviseert daarom om nachtwerk zoveel mogelijk te beperken, gezonde roosters op te stellen, powernaps toe te staan, voorlichting te geven over een gezonde levensstijl en regelmatig periodiek medisch onderzoek te laten verrichten.

Hoe werkt de biologische klok?

Nachtwerkers lopen ook een verhoogd risico op griep en luchtwegklachten, aangezien 20% van hen vaker deze klachten heeft (bron: RIVM, september 2020).

Uit een onderzoek van het RIVM en TNO blijkt dat mensen die nachtwerken 2.5 keer meer kans hebben op een verstoorde werk- en privébalans (Bron: https://www.rivm.nl/nieuws/nachtwerkers-hebben-meer-kans-op-slechte-werk-privebalans)

Uit onderzoek is gebleken dat onregelmatige werktijden de kans op ongelukken vergroot, als het gaat om veiligheid.

Aandacht van de werkgever

Om aandacht te schenken aan nachtwerk, is het noodzakelijk dat de werkgever het volledige systeem rondom nachtwerk aanpakt!

Vanuit de beleidsvoering moet bewustzijn gecreëerd worden door: • Inspiratiesessies te organiseren met MT en P&O • Systeemaanpak nachtwerk ontwikkeling op maat te maken • Impact beleid en strategische keuzes te maken (aanname /loopbaan) • Voorlichting te geven over Fit en veilig werken in de nacht

T.a.v. onderzoek en analyse: • Intrede onderzoek nieuwe nachtwerkers • RI&E verdiepend onderzoek naar nachtwerk • PAGO/PMO module Nachtwerk • Onderzoek (bijna) ongeval tijdens nachtdienst

Te nemen interventies: • Individuele leefstijlinterventies met betrekking tot voeding, slaap etc. • Introductie powernap bank, stoel op afdeling • Advies binnenklimaat (licht) tijdens nachtdienst • Advies gezond roosteren, geen schendingen maken en toekennen • Aanbod voeding tijdens de nacht

Powernapstoel Wij zijn momenteel aan het onderzoeken welke specificaties de powernapstoel moet hebben om een verantwoorde aankoop te doen. Wij hebben contact gehad met de Gelderse Vallei en het MUMC+, waar al voorzieningen zijn voor powernaps, om ons personeel ook van deze faciliteiten te voorzien.

Andere aanpassingen Om ervoor te zorgen dat werknemers beter in staat zijn om 's nachts te werken, kunnen wij op de werkvloer verschillende arbeidsomstandigheden aanpassen. Zo is het belangrijk om aandacht te besteden aan het welzijn van medewerkers door hen niet alleen te laten werken. Zorg voor afwisselende taken en houdingen. Daarnaast is het geven van autonomie en verantwoordelijkheid, het aanbieden van voeding en de mogelijkheid om te pauzeren essentieel

Tips voor gezond nachtwerk

Gezond roosteren

Aantal nachtdiensten: optimale aantal nachtdiensten achter elkaar: 2 - 3 Opkomsttijd: een starttijd van 7.00 uur of later is wenselijk Lengte dienstreeks: optimale lengtereeks: 3 - 4 diensten Rotatierichting: voorwaarts roterend rooster, van dag -> naar avond -> naar nacht Rotatiesnelheid: 2 - 3 dezelfde diensten op een rij Aantal rustdagen na 1 reeks: een starttijd van 7.00 uur of later is wenselijk Duur van de dienst: maximale arbeidsduur per dienst -> 9 uur (bij nachtdienst 8 uur) Pauzes: korte pauzes opbouwen tijdens de dienst (2x 15 min. + 1x 30 min.) Regelmaat: voorkeur voor herkenbaar patroon Avonden en (gebroken) weekenden: rekening houden met individuele behoeften

Slaaptips vóór je nachtdienst

  • Probeer voor je 1e nachtdienst al je slaapschema aan te passen (laat naar bed en laat opstaan)
  • Eventueel voor je 1e nachtdienst een dutje doen (2 opties) kort: 15 tot 20 minuten lang: 90 tot 120 minuten
  • Laat je familie, huisgenoten en eventueel je buren meehelpen goed te slapen. Plaats zichtbaar een kalender met werktijden en slaaptijden. Leg eventueel de werking van de biologische klok en het effect op slaap aan hen uit.
  • Check je slaapkamer (juiste temperatuur, donker, stil).
  • Gebruik oordopjes of een oogmasker

Slaaptips na je nachtdienst

  • Zet een zonnebril op als je naar huis fietst
  • Powernap van 15 tot 20 min. voordat je de auto instapt (bij een lange rit naar huis)
  • Ontspan voor het slapen gaan
  • Vermijd alcohol, drugs of slaapmiddelen voor het slapen gaan
  • Ga bij nachtdienst na het slapen naar buiten; bij voorkeur in combinatie met veel bewegen
  • Rust tussen 2 nachtdiensten minimaal 7 uur; desnoods in 2 blokken
  • Na de laatste nachtdienst zo snel mogelijk omschakelen naar normale dag/nacht ritme

Beter slapen door sporten

  • Zorg voor ontspanning en stressreductie
  • Sport minimaal 30 min. per dag
  • Plan een dag/weekschema > kies jou moment
  • Tijdstip tot 3 uur voor het slapen (lichaamstemperatuur)
  • Voor het slapen een rustige wandeling (hond) of yoga oefeningen
  • Neem een paar weken de tijd om uit te proberen > hou een logboek bij

Ontspannings- en ademhalingsoefeningen

  • Korte meditatie (10 min.)
  • Aan/ontspanningsoefeningen (5 tot 10 min.)
  • Ontspannen ademhalingsoefeningen (5 min.)
  • Muziek om te onspannen

Interventies bij slaapproblemen

  • Advies bij de huisarts
  • Slaapcoach of psycholoog
  • Slaaponderzoek Tips aan medewerkers, blijf niet lopen met slaapproblemen maar onderneem actie

Voeding tijdens nachtdienst

De juiste voeding op het juiste moment levert meer alertheid op, minder slaperigheid en verbetert het herstel van de medewerkers na de nachtdienst.

Tenslotte

Besluit MT Na de inspiratiesessie heeft het MT besloten om op afdelingsniveau aandacht te besteden aan de volgende onderwerpen:

  • Informeren van medewerkers met behulp van de folders 'Slaap je fit en gezond' en 'Lekker eten in de nacht'.
  • Ontwikkelen van een poster om medewerkers te informeren (deze wordt gemaakt en ligt ter controle bij communicatie).
  • Vanaf 6 mei 2024 wordt er door het MT geregeld, dat er soep wordt verzorgd voor nachtwerkers van Neurologie Heerlen en Sittard.
  • Op dit moment wordt onderzocht hoe wij powernap mogelijkheden kunnen faciliteren.

Verantwoordelijkheid P&O Daarnaast is het ook de verantwoordelijkheid van de P&O functionaris om op hun niveau aandacht te besteden aan dit aspect van het aannamebeleid in het gehele ziekenhuis. De bedrijfsarts en de praktijkondersteuner zijn betrokken bij verwijzingen en zij geven adviezen en tips, die tijdens de inspiratiesessie zijn besproken. Zij begeleiden medewerkers, bieden maatwerk aan en sturen op individueel niveau.

Door de opleidingsfunctionaris wordt ook tijdens de screening van nieuwe leerlingen aandacht besteed aan nachtwerk en de bijbehorende interventies tijdens de opleiding.

Poster Nachtwerk