Zin en betekenisgeving in de zorg: een cruciale pijler in Zuyderland Medisch Centrum
Melanie Broos en Ben Simons zijn geestelijk verzorgers bij Zuyderland Medisch Centrum. Beiden maken deel uit van de vakgroep Zingeving & Ethiek. Waar geestelijke verzorging vroeger vooral kerkelijk georiënteerd was, heeft het vakgebied zich tegenwoordig ontwikkeld tot een breder domein van betekenisgeving. “Het gaat niet om geloof, maar om de vraag wat het leven voor iemand betekenisvol maakt,” benadrukt Melanie. “Geloof kan hierbij wel een belangrijke rol hebben.” Het nieuwe imago van de geestelijk verzorger is nog niet volledig doorgedrongen in de zorg. “De beeldvorming loopt achter,” merkt Ben op.
Momenteel richt de geestelijke verzorging zich vooral op klinische patiënten, maar er is een duidelijke beweging richting poliklinische zorg. “De opnametijd bij de diagnose kanker wordt korter, maar de chaos niet minder,” stelt Ben. Veel patiënten verlaten het ziekenhuis met een praktisch behandelplan, maar ervaren thuis vaak een gevoel van leegte. “Wat nu?” is een vraag die velen bezighoudt.
Stellen van de juiste vragen Sommige patiënten zoeken houvast in actie, zoals het besluit om door te gaan met chemotherapie, zelfs als dit weinig perspectief biedt. Hier kan een rol voor de geestelijk verzorger liggen: het stellen van de juiste vragen op het juiste moment. Kiest iemand voor chemo om de hoop niet te verliezen? Om de dood nog niet onder ogen te hoeven zien?
"Het besluit om voor chemo te kiezen kan in sommige gevallen voortkomen uit psychologische overwegingen. Gelukkig hebben artsen en verpleegkundigen hier steeds meer oog en oor voor", vertelt Ben.
Zingeving: een vak apart Zingeving is een vak apart, benadrukken Melanie en Ben. Het krijgt echter weinig aandacht in de opleiding van artsen en verpleegkundigen. Melanie: “Het begint met luisteren naar het levensverhaal van de patiënt. Wat betekent deze situatie voor hen? Waar houden ze zich nu aan vast?” Voor velen verdwijnt hun vertrouwde houvast als sneeuw voor de zon na een ingrijpende diagnose.
Geestelijke verzorging Geestelijke verzorging helpt patiënten om betekenis te vinden in hun nieuwe werkelijkheid. “Het is een zoektocht: hoe kun je leven met zo’n diagnose?” zegt Ben. “Hoe kijk je naar wat komen gaat?” voegt Melanie toe. De geestelijk verzorger probeert met de patiënt een verbinding te maken tussen verleden, heden en toekomst. Welke mentale tools heeft iemand in het verleden ontwikkeld om met tegenslagen om te gaan? Hoe kunnen deze nu worden ingezet?
“Het begint met luisteren naar het levensverhaal van een patiënt.”
Echt luisteren Alles draait om communicatie. “Luisteren is moeilijk,” zegt Melanie. “Echt luisteren, tot de diepere laag, en daar op terugkomen.” Het vraagt om sensitief, relationeel werken. In de huidige zorg, die vaak functioneel is ingericht, raken de diepere lagen van patiënten soms uit zicht. “Geestelijke verzorging sluit juist aan bij die kwetsbaarheid. We bieden ondersteuning zonder witte jas,” zegt Ben. “Niet alles is te fixen.”
Eenzaamheid Ben en Melanie signaleren dat eenzaamheid een groeiend probleem is, vooral onder ouderen. Veel mensen worstelen alleen met hun diagnose. “Uitbehandeld betekent niet uitgeleefd,” zegt Ben. “De arts is klaar, maar de patiënt nog niet. Leven met een toekomstig verlies is een vorm van rouw.”
Voor veel patiënten zijn de nachtelijke uren het zwaarst. ’s Nachts, in stilte, komen gevoelens van angst en leegte naar boven. Juist dan kan aandacht voor zingeving verlichting bieden.
Ben en Melanie pleiten voor meer aandacht voor zingeving binnen het zorgsysteem. “Het zou een vast onderdeel van het zorgpad moeten zijn,” zegt Melanie. “Zingeving raakt aan iets wat ons allemaal bezighoudt.” Tijdens een crisis verdwijnt zingeving vaak naar de achtergrond, maar de vraag ‘Hoe kan ik verder leven?’ komt onvermijdelijk weer terug.
De geestelijk verzorger ondersteunt de patiënt om de verbinding met zichzelf te hervinden; met zichzelf en ook met zijn of haar dierbaren met hetgeen wat voor hem of haar van existentiële waarde is. Deze zoektocht hoeft de patiënt niet alleen aan te gaan. “In alle kwetsbaarheid gaan we samen op pad,” besluit Ben. “Soms is dat precies wat iemand nodig heeft om door te kunnen gaan.”
“Zingeving raakt iets aan wat ons allemaal bezighoudt.”